Langzaam glipt alles wat ons vertrouwd is tussen onze vingers door, totdat we het leven kunnen accepteren zoals het is. (Ton van der Kroon)
Elk gevoel is uniek en iedere situatie is weer anders. Kwaadwillende anderen, of bureaucratische instanties kunnen een goede band van uw kinderen met uw danig in de weg staan.
Of de band in de andere richting – van u met uw kinderen – onaantastbaar is, dat bepaalt u zelf.
Lees ook het voorbeeld van het tot stand komen van een omgangsregeling bij echtscheiding.
Scheiding is een proces van loslaten. Het huis, de inrichting, de onderlinge afstemming op elkaar, dat zijn allemaal dingen die gemeenschappelijk waren, maar die zullen verdwijnen of van een van de twee partners zullen zijn. Het proces van loslaten is een proces naar onafhankelijkheid.
In een conflictueuze relatie is sprake van een heftige verwevenheid met elkaar. Zelfs het de ander voortdurend uit de weg gaan is een vorm van verbondenheid. U stemt uw eigen doen en laten voortdurend op de ander af. In die verwevenheid komt u de proucties en spiegelingen van uw eigen gedrag in groteske uitvergrotingen tegen. Dat wordt onverdraaglijk.
Bij een definitieve breuk – het besluit om te scheiden is genomen – komen nog andere emoties naar voren: teleurstelling, u vertrapt of miskend voelen, gemis van respect. De tot wanhoop leidende uitzichtloze situatie die daarbij kan ontstaan, leidt gemakkelijk tot excessen. In het ergste geval tot moord en doodslag. De laatste fase in een meedogenloze strijd is nog altijd de wederzijdse vernietiging.
Echtscheiding is daarom bij uitstek een situatie die om compassie vraagt. Tegen de ex-partners kan iemand zeggen: “Dit hebben jullie zelf veroorzaakt. Ik zie dat het pijn doet. Spreek uw beste krachten aan. Aan het einde van dit lijden ligt een nieuw begin. Jullie zijn beiden in staat dat voor uzelf te bereiken.”
Kinderen hebben in dit tumult een eigen positie. Hun beeld van veiligheid en vertrouwen krijgt een stevige duw. Zij hebben geen aandeel in de wrange situatie, maar ze zitten er wel midden in. Hoe dan ook moeten hun eigen opstelling daarin zien te vinden.
Wat we gewend zijn gedragsproblemen te noemen is een roep om aandacht. Net zo als juist extra braaf en begripvol gedrag dat kan zijn. Geconfronteerd met een totaal onwenselijke situatie – kinderen willen dat hun ouders bij elkaar blijven – probeert elk kind een manier van reageren te vinden die de oude orde herstelt. Dat is altijd te hoog gegrepen. Blijft het kind de nieuwe situatie vermijden of ontwijken, dan betaalt het een hoge prijs: volwassenerig worden in plaats van onbekommerd kind kunnen zijn.
In principe zijn kinderen geen partij in de confrontaties tussen de ex-partners. Ze zijn wel belanghebbend. Er zijn – het meest in het oog springend – allerlei uiterlijke zaken die in hun leven veranderen. Van de plek waar het bed staat tot wie ze naar school brengt. Van wie ze helpt met hun huiswerk tot wat ze eten. Het belangrijkste om te kunnen behouden voor de kinderen is echter een innerlijke aangelegenheid: de mogelijkheid tot een respectvolle omgang met zowel de vader als de moeder. Dat komt bij hoogoplopende emoties gemakkelijk in de knel.
Bij alles wat er te verdelen en te regelen valt kan elke partner zich uiteindelijk autonoom opstellen. Het gaat immers in wezen om de verdeling van bezit. Daarover kunt u een zakelijke beslissing nemen, of een strijd aangaan. Kinderen vallen daarbuiten. Zij zijn geen bezit. Zij zijn zelf autonoom. Hoe jong ze ook zijn, ze nemen een eigen plaats in binnen de sociale samenhang. Dat geldt zowel voor de oude situatie als voor de nieuwe.
Bij kinderen is onze emotionele verbinding, onze verwantschap in letterlijke zin, heel groot. Daardoor raakt het overleg over de verzorging en het contact met de kinderen omgeven door de heftigste strijd. En daardoor zijn er al heel wat relaties beëindigd zonder dat aan deze basisbehoefte voor de kinderen – de mogelijkheid tot een respectvolle omgang met beide ouders – voldaan is.
Bij jonge kinderen is de verzorgende ouder in de positie om ten aanzien van het contact met de andere ouder een dwingende invloed uit te oefenen. Manipulatie, bezorgdheid en wantrouwen leiden er toe dat het contact met de andere ouder gefrustreerd wordt. Zowel vaders als moeders kunnen daar het slachtoffer van zijn. In de eerste plaats zijn echter de kinderen zelf daarvan de dupe, op kortere of langere termijn. Daarbijsituatie te verwerken en verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen aandeel daarin werkt impasses in de hand.
——
Een vader kan een dronkaard zijn, een alcoholist, een gokker, een hoerenloper, een kluns, een opgeblazen betweter, een verslaafde aan zijn werk, een volkomen onbetrouwbaar suut, een stijve hark met opvattingen van een eeuw geleden, een sociaal gemankeerde minkukel, een psychisch wrak, een viespeuk, een achterlijke domme gans, een misdadiger, een dief, een moordenaar of erger. Toch kan het kind uiteindelijk tegen hem zeggen: “Jij hebt mij het leven geschonken. Door jou besta ik.”
Een moeder kan dezelfde kwalificaties ook allemaal verdienen. En ook tegen haar kan het kind uiteindelijk zeggen: “Uit jou ben ik geboren. Door jou leef ik.” Dit komt voort uit een houding van dankbaarheid van het kind ten opzichte van het leven zelf. Deze houding vormt de basis van het bestaan. Een basis van waaruit u het leven zelfstandig en met levensvreugde tegemoet kan treden. Een basis die voor kinderen onontbeerlijk is, want respect voor de bron van u leven is het begin van het zelfrespect waarmee u anderen tegemoet treedt.
Waar een goede omgangsregeling ontbreekt, is het zaak eerst na te gaan hoe het gesteld is met deze ruimte voor respect van het kind voor de ouders. Dan is het gemakkelijk en verleidelijk naar de ander te wijzen. Dat die het aan respect ontbreekt, is een voor de hand liggende ervaring. Dat zal een van de redenen zijn geweest waarom de scheiding onvermijdelijk leek. Voor die wijzende vinger staan helaas weinig mensen open. Meestal willen ze dat niet van u horen. In een situatie waarin de communicatie verstoord is zit niemand op kritiek te wachten.
Daarom is het effectiever uw eigen situatie onder de loep te nemen. Wie in een impasse zit waarbij een goede omgangsregeling met de kinderen ontbreekt, kan de volgende punten als aanknopingspunt nemen om de situatie in beweging – in meer ruimte – te brengen.
- Oefenen in respect
- Veiligheid en rust voor de kinderen centraal stellen
Oefenen in respect
Ruimte voor het respect van uw kinderen voor de andere ouder kan alleen bestaan als u ook zelf respect voor de rol van de ander als ouder van uw kinderen op kunt brengen. Dat kan extreem moeilijk zijn. Het kan zelfs volslagen ridicuul lijken als die ander zich in uw ogen totaal onmogelijk gedraagt en als voor u en uw kinderen een normale omgang onmogelijk gemaakt wordt. Uw zult dan door de tegenwerking en het onbegrip juist veel respect verloren hebben.
Het ligt dan meer voor de hand de ander te verguizen en zwart te maken. Wie vol is van verwijten heeft vooral oog voor wat de ander verkeerd doet. Maar dat is zelden een vruchtbare benadering. De vraag of de ander het wel goed of rechtvaardig doet is in wezen onbelangrijk. Het gaat bij het respect uiteindelijk alleen om het eenvoudige – en onveranderlijke – besef dat de ander de andere ouder is.
Samen met u is die ander de bron van het leven voor uw -jullie- kind. Houdt daar langere tijd uw aandacht bij, zonder over de invulling van dat ouderschap te oordelen. U zult dan merken dat er gebeurtenissen in uw herinnering terugkomen waar u de ander om kunt waarderen. In wezen is ook die waardering onbelangrijk, behalve dan dat die u de ruimte geeft oprecht te voelen of te zeggen: “Jij bent ouder van mijn kinderen. Ik respecteer je daarvoor.”
Veiligheid en rust voor de kinderen centraal stellen
Bij het ontbreken van een goede omgangsregeling lijken er maar twee mogelijkheden te bestaan: vechten voor uw rechten, of uw machteloosheid accepteren en berusten in het gemis.
Strijd is altijd tegengesteld aan veiligheid en rust. Dat geldt ook als die strijd gerechtvaardigd is en het doel legitiem. Voor kinderen is strijd daarom altijd bedreigend.
Bij machteloze besrusting verdwijnt u zelf als ouder uit beeld. Misschien hebt u geen andere mogelijkheid dan door te gaan met het gevecht. Misschien bent u op, of zijn uw mogelijkheden uitgeput.
Toch kan het geen kwaad de strijd even te laten voor wat het is, of uit u berusting wakker te worden en te onderzoeken wat er nu werkelijk speelt. In het vuur van de strijd zijn uw motieven duidelijk, u komt op voor het belang van uw kinderen. Dat is natuurlijk waar. Stelt u alleen nu eens de vraag of dat het enige is. Wat zit er onder? Waarin ben u het meest gekwetst als een omgangsregeling altijd zal ontbreken? Door die vragen te beantwoorden kom u bij uw eigen opvattingen die de oplossing in de weg zitten. Het kan zijn dat u denkt dat u geen goede ouder bent als er geen omgangsregeling is. Het kan zijn dat u denkt dat u faalt als mens, of dat u niet gezien wordt. Dat alles zijn hardnekkige gedachtes die de feitelijke situatie inkleuren met zaken die vooral uw ego betreffen.
Stuk voor stuk kunt u die opvattingen de nek omdraaien. Of u een goede ouder bent hangt niet van de omgangsregeling af. Falen als mens heeft nog nooit iemand gedaan. En reken maar dat de ander u in dit machtspel ziet!
—-
Wie van de bovenstaande aspecten het effect begint te voelen kan al op hele andere ideeën komen om het oorspronkelijke en eigenlijke doel te verwerkelijken. Uw bent dan in staat om een beheerste vindingrijkheid te combineren met de werkelijke behoeftes van uzelf en van het kind.
Doorzettingsvermogen én geduld kunnen u dan ver brengen.